Urriaren 6an Arrosarioko Andre Mariaren omenez
GeoEuskadik, Euskadiko Datu Espazialen Egiturak (DEA) emandako datuak.
Historialari batzuen arabera, bertako historia VIII. mendean hasi zen, lehen herritarrek Urizaharra udalerria bizilekutzat hartu zutenean. 1200. urtean, Gaztelako Alfonso erregeak Foruak eman zizkion. XIII. mendean, bertako biztanleek Errioxara zihoazen bideen ondoko herrixkara jo zuten. Bide horiek, zehazki, hemen zeuden: Arabara-Trebiñuko Konderritik eta Nafarroaranzko noranzkoan Gaztelatik.
Herria babesteko harresiak altxatu zituzten, eta, horrela, Peñacerrada-Urizaharra izena jarri zioten. Mendeetan zehar, oso gatazkatsua izan zen, denek konkistatu nahi baitzuten, bai Nafarroako erregeek, baita Gaztelako erregeek ere, eta, mende ezberdinetan, bi erreinu horien esku geratu zen herria.
Nafarroa zenean, Carlos II.aren erregealdian, errege horrek harresi, zulo, gotorleku eta gezileiho berriekin gotorlekua eraikitzeko agindu zuen.
1377ko azaroaren 15ean, Gaztelako Enrique II.a jaunak bere gozogile nagusia eta Salinasko lehen kondea zen Diego Gómez Sarmientos jaunari eman zion, eta, ondoren Hijar Dukeen heredatzaileen esku geratu zen.
Lehen gerra karlistan zehar, hiribilduaren inguruetan, bataila ugari egon ziren, eta bere baserria oso hondatuta utzi zuten. Hegoaldean harresiaren hondakinak ikus daitezke, baita Erdi Aroko puntadun arkuaren atea ere, goiko aldean defentsarako gaztelubegi bat duela eta aldeetan bi kubo handi dituela.
Hiribilduan hainbat seme ospetsu egon dira: Diego Lorenzo Prestamero eta Sodupe jauna (1733), irakaslea eta ilharri, apaingarri eta txanpon bilatzaile entzutetsua. Jacinto Martínez eta Saez (1832), Habanako apezpikua eta Pio IX. aren tronuko laguntzailea. Francisco Martínez de Bujo, landako mariskala eta Monterreyko gobernadorea. Antonio Vélez de Medrano, Newporteko gobernadorea.
Erdi Aroko hiriguneko etxe batzuetako aurrealdeetan oraindik ikus daitezke armarriak eta punta erdiko arkuak. Hiribilduan dauden bi plazen erdian, Asunción de Nuestra Señorari eskainitako eliza dago.
Iparraldeko plazan, honakoak daude: lau kanoidun eta lau pila borobileko iturri ederra, udaletxea eta umeentzako parkea. Hegoaldeko plazan, berriz, osasun zentroa eta apaizen etxea. Urteetan zehar, bertako baserria haserriak gaindituz hedatuz joan da.
Horrez gain, frontoi estalia, kiroldegia eta gizarte zentroa ere badauzka. Magdalena zubiaren azpitik, errekastoko urak doaz, irina egiteko errota (1778. urtekoa) zeharkatuz, okindegiaren ondoan. Herrera mendatearen gainean aisialdirako gunea dago mahai, banku, erretegi eta iturri bat dago bertan.
Hirigune historikoa: erdi aroko oinarria duen bilbea dauka, eta bertako kaleetatik ikus daiteke, ibilbidean zehar.
Urizaharrako Hirigune Historikoaren Eremu Arkeologikoa 1996an erregistratu zen Kultura Ondare gisa, Monumentu Multzoaren kategoarian, Euskaren Kultura Ondarearen Inbentario Orokorrean.
Aipatzekoak dira hirigune historikoa inguratzen dituzten bi elementu:
Nuestra Señora de la Asunción eliza erromanikoa XIII. mendean eraiki zuten, baina XVI. eta XVIII. mendeetan zabaldu eta hormak altxatu zizkioten. Elizan badaude lehengo hondakin batzuk, besteak beste, zuburu erromanikoak dituen erlaitza, kanpoko aldean, iparraldeko eta hegoaldeko fatxadetan ikus daitezkeen perla mordoa…
Bi arkupe eta bi portada ditu. Hegoaldean, puntu erdiko bi arkuz osatutako arkupean, portada erromanikoa (XIII. mendekoa) dago, lore eta gizaki irudizko kapitelekin akabatutako zortzi zutabe ditu, eta horien gainean arkiboltak daude, horiek ere tinpano landu batekin itxita eta dekoratuta, eta leiho erromaniko bat, arku batez apainduta.
Iparraldeko arkupea 1771n eraiki zen. Puntu erdiko bi arku ditu, eta horietan barrena bi zutabez eta girlandaz apaindutako kapitelez osatutako arkupe neoklasikoa ikusteko aukera ematen dute.
Elizaren planta angeluzuzena da eta lau kapera ditu, gurutzeriazko bobeda gotiko batez estalita daude, izar formako nerbioekin.
Beheratutako arkua dauka, lore handiekin apainduta, eta horzdun erlaitza; bi horiek koroari eusten diote, eta bertan rococo estiloko eskulturazko harlanduzko lana dauka, San Andresen irudi baregarriarekin.
Sakristia ertzdun bobedakoa da, irudi geometrikoak ditu, rococo estiloko tiradera zoragarria du, altare modukoa, eta bertan Jesús Gurutziltzatuaren irudiak daude, baita hainbat sainduen koadroak ere, horien artean Inmaculadarena aipatzekoa da.
Goiko aldean, Birjinaren eskultura nagusitzen da tiraderan. Gainera, museo moduan hainbat erlikia-ontzi ditu, horien artean aipatzekoa zilar bozeldutako Lignum Crucis-a, Ramireztarrek haien armarria irudiarekin eskaini ziena, baita Fray Jacinto Martinez Habanako Apezpikua margotuta duen koadro bat ere.
Dorrea harrizkoa da, harlanduzko lanekoa eta oso ederra; puntu erdiko lau arku ditu, eta kupula bateko akabera du. Bertan daude kanpaiak eta erlojua.
Erdiko erretablo platereskoan, XVII. mendekoa den horretan, santutegia dago Jesusen bizitzako bi erreliebe eder alboan dituela.
Erdiko aldean, Santa Ana, Maria Birjina eta Jesus haurraz osatutako taldea dago. Goiko aldean, berriz, Nuestra Señora de la Asunciónen talla zoragarria, elizako titularra. Altarea Calvarioak ixten du.
Estibalizko Birjinaren eskultura polita dago altarearen ezkerreko aldean. Alboko kaperak honako eskultura hauei eskainitakoak dira: Cristo del Amparo Santua, San Francisco Javier, Nuestra Señora del Rosario, San José eta Miserikordiaren Birjina.
Nuestra Señora de los Doloresen burdin sareko kaperak Nazareteko Jesusen irudiak eskaintzen ditu, baita zutabean dagoen Cristoarena, Ecce Homorena eta hilobian dagoen Jesúsena ere. Pontea kaperan instalatuta dago.
2003ko azaroan inauguratu zen Nuestra Señora de la Asunción parrokia-elizaren (XIII. mendekoa) museoa.
Informazio taulei esker, liburuxkei esker… tenplu honetarako bisitaldia errazten da.
Ronda Pasealekua (Urizaharraren hirigune historikoa inguratzen duena) egokitu eta zaharberritu ondoren, gehienbat nekazaritzako objektuen erakusketa duen museo etnografikoa jarri da abian.
Esta web utiliza Cookies propias y de terceros para ofrecerte una mejor experiencia y servicio. Si continúas navegando, aceptas el uso que hacemos de ellas. Puedes cambiar la configuración de cookies en cualquier momento Ver Política de Cookies
Los ajustes de cookies en esta web están configurados para «permitir las cookies» y ofrecerte la mejor experiencia de navegación posible. Si sigues usando esta web sin cambiar tus ajustes de cookies o haces clic en «Aceptar», estarás dando tu consentimiento a esto.
